ابعاد اجتماعی امر به معروف ونهی از منکر
الف : اجرای قانون منوط به نظارت عمومی درست است که دولت ، در نظام اسلامی ، مسئول اجرای قانون و مقررات است ، لیکن این کار در صورت عدم نظارت عمومی نه کافی است زیرا که دولت و عُمّال او در همه جا حضور ندارند و نه مردمی است چرا که آحاد مردم در حرکت تکاملی جامعۀ خود را مسئول و سهیم نمی دانند و بدیهی است که چنین روحیه ای در روند تکاملی جامعه فتور و سستی پدید می آورد . ولی اگر مردم خود را مسئول در نظارت بر اعمال خیر و شر و معروف و منکر جامعه ببینند ، هم کنترل جامعه بهتر صورت می گیرد و هم عامل گسترش و بالا بردن فرهنگ جامعه خواهد بود و هم فاصلۀ میان دولت و ملت کمتر خواهد شد . در نتیجه مردم ، دولت و برنامه های فرهنگی و اصلاحیش را از آن خود خواهند دانست و انسجام دولت و ملت ، مستحکم تر خواهد گردید و بر این اساس است که اسلام ، در عین این که این دو وظیفه را چنان که در کتاب خواهدآمد ، مربوط به نظام حاکم می داند ، مربوط به آحاد مردم نیز می داند تا از این رهگذر ، پشتوانه ای همگانی برای رشد و گسترش نیکی ها و زدودن زشتی ها قرار داده ، ضامن اجرائی قوی و نیرومند برای همه مقّررات از ناحیه تودۀ ملت ، مقرر نموده باشد .
و بدین جهت است که امام صادق (علیه السلام) امر به معروف و نهی از منکر را بر افرادی که توان انجام آن را دارند و بر خود و یارانشان نمی ترسند، واجب دانسته و فرموده است :
« اَلامرُ بِالمَعروفِ وَ النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ وَاجِبَان عَلی مَن اَمکَنَهُ ذَالِکَ وَ لَم یَخَف عَلَی نَفِسهِ وَ لا عَلَی اَصحَابِهِ»
امر بمعروف و نهی از منکر ، بر کسی که قدرت بر انجام آن دارد و بر خود و یارانش نمی ترسد ، واجب است».
و علی (علیه السلام) نیز آن ها را مایه تقویت مؤمنین و تحقیر کافرین دانسته و فرموده است :
فََمن اَمَرَ بِالمَعروف شَدَّ ظُهورِ المُؤمِنین وَ مَن نَهَی عَنِ المُنکَر اَرغَمَ اُنُوفِ الکافرین ؛کسی که امر به معروف کند ، پشت مؤمنان را محکم کرده و آن کس که نهی از منکر کند ، بینی کافران را به خاک مالیده است .
ب : وظیفه حکومت در اجرای امربه معروف و نهی از منکر
همه مسلمانان در انجام این مسئولیت بزرگ « امر بمعروف و نهی از منکر» مؤظفند ولی گاهی مواردی پیش می آید که اگر پای حکومت در میان نباشد، این تکالیف کارساز نیست و احیاناً معضلاتی پیش می آید و یا ممکن است بر اثر مقابله اهل منکر و نیاز به ضرب و تعزیر باشد ، از این رو اسلام ، امر به معروف حکومتی را نیز تبیین نموده بنابر این حکومت در قبال انجام این فریضه وظیفه ای خاصی را دارد .
ج : امر به معروف رمز انسجام
این فریضه ، هدایت ، دعوت ، ارشاد ، نصیحت و برخورد را شامل می شود و طبق روایت ، بزرگترین عامل ، جهت استحکام اسلام است .
امام علی (علیه السلام) می فرمایند : آن هنگام که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) مرا به یمن فرستاد به من فرمود :
« یَا عَلِّی لا تُقَاتِلَنَّ اَحَداً حَتَّی تَدعُوهُ وَ ایم الله لان یَهدِی الله عَلَی یَدَیکَ رَجُلاً خَیرٌ لَکَ مِمَّا سَلعَت عَلیهِ الشَمسِ وَ غَرُبَت»
ای علی ، با کسی جنگ مکن مگر آن که او را دعوت به اسلام کنی ، سوگند به خدا ، اگر خداوند کسی را به وسیله تو هدایت کند ، برایت بهتر است از آن چه را که خورشید بر آن می تابد و غروب می کند.
و نیز آن حضرت فرمود :
« مَن اَمَرَ بِالمَعروف وَ نَهَی المُنکَر فَهُوَ خَلِیفة الله فِی الارضِ وَ خَلیفَةُ رَسُولِهِ »
کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند او خلیفۀ خدا و پیامبرش در زمین است.
امام علی (علیه السلام) نیز می فرماید :
«قَوامُ الشَریعَةِ اَلامرُ بِالمَعروف وَ النَهیِ عَنِ المُنکَر وَ اِقَامَةُ الحُدُود» سرپا ماندن دین، وابسته به امر به معروف و نهی از منکر و اجرای دستورات الهی است .
پاسخ به یک شبهه : گاهی اوقات ممکن است برخی از غرب زده ها انجام تکلیف امر به معروف و نهی از منکر را موجب سلب آزادی افراد و دخالت در امور شخصی دیگران و یا عامل هرج و مرج و یا اعمال خشونت در جامعه بدانند و به جای آن که آن را مایۀ سعادت و تکامل جامعۀ اسلامی به شمار آورند ، مایۀ پسرفت و بدبختی جامعه بیانگارند...